A1-C2 tüm özellikleriyle Präteritum

Bu makalede, Almancanın en önemli 2. Geçmiş zaman formu olan Präteritum hakkında bilmen gereken herşeyi öğreneceksin. Sana bu zaman kalıbını tam olarak nasıl ve ne zaman kullanman gerektiğini göstereceğim. Konuşma almancasında bu zaman kalıbı düşündüğünden çok daha az kullanılır.

Präteritum mu Perfekt mi̇?

Büyük ihtimalle bir A1/A2 almanca kursunda daha önce haben / sein fiillerinin geçmiş zaman hallerini öğrenmişsindir. Bu 2 aşırı önemli fiilin geçmiş zamandaki kullanımını öğrendiğinde Präteritum formunu ( Ich war / Ich hatte ) öğrenirken diğer bütün fiillerin geçmiş zamanı için Perfekt (Ich habe gesagt = söyledim vb.) formunu öğrenmişsindir. Bu da şu demek oluyor: Konuşma dilinde hangi geçmiş zaman kalıbının kullanıldığı genel olarak fiilden fiile değişir. Örneğin sein/haben Präteritumile kullanılırken atıyorum benutzen (kullanmak) fiili günlük dilde Perfekt ile kullanılır.

Çoğu durumda 2 geçmiş zaman formu da kullanılabilir. Bu, sizin resmi bir bağlamda mı yoksa sıradan konuşma Almancasıyla mı konuşmak istediğinize bağlıdır. Sadece belli başlı durumlarda 2 zaman formundan birini kullanmamız zorunludur.

Resmi̇ olmayan konuşma di̇li̇nde

Konuşma Almancasında fiillerin %99‘unu Präteritum’dan ziyade perfekt ile kullanma eğilimindeyiz.

(1) Gestern wachte ich sehr früh auf.
(2) Gestern bin ich sehr früh aufgewacht.

İki cümle de “Dün çok erken kalktım ” anlamındadır.
Yani, 2. Cümle almancada günlük dilde daha sık görülürken 1. Cümleye o kadar da çok denk gelmeyiz. Aufwachen fiilinin Präteritum halini kullandığımızda kulağa son derece resmi geliriz – ki bu çoğu fiilde aynı şekildedir.

Hatta öyle ki bazen sanki yüzlerce yıl öncesinden günümüze seyahat etmiş gibi görünebiliriz!  😄
Bu farkı aşağıdaki örnekler yardımıyla daha iyi kavrayabilirsiniz:

(3) Ich aß einen Apfel.
(4) Ich habe einen Apfel gegessen.

Şimdi küçük kuralımıza (konuşma dilinde Perfekt kullan) ufak bir istisna / dipnot ekleyelim. Küçük sayıda fiil konuşma dilinde de Präteritum ile kullanılır ve bu kulağa çok aşırı resmi veya saçma gelmez. Bu fiiller: Haben/sein/werden ve yardımcı fiiller (Modalverben) dir. Präteritum ile kullanılan tüm fiillerin listesini aşağıda bulabilirsin.

(5) Ich war gestern sehr müde.
Dün çok yorgundum.

(6) Ich hatte viel Spaß auf der Party.
Partide çok eğlendim.

(7) Mein Fahrrad wurde gestohlen. (Passiv)
Bisikletim çalındı. (Edilgen)

(8) Ich musste das Auto waschen.
Arabayı yıkamam gerekti.

Ancak bu fiilleri Perfekt zamanında kullanmak yanlış olmaz. Ama aklınızda tutmanız gerekir ki bu fiilleri Präteritum ile kullanmak daha yaygın ve alışılagelmiş bir durumdur.

(9) Ich bin gestern sehr müde gewesen.
Dün çok yorgundum.

(10) Ich habe viel Spaß auf der Party gehabt.
Partide çok eğlendim.

(11) Mein Fahrrad ist gestohlen worden. (Passiv)
Bisikletim çalındı. (Edilgen)

(12) Ich habe das Auto waschen müssen.
Arabayı yıkamam gerekti.

Özet: Konuşma Almancasında Perfekt, Präteritum’a göre çok daha yaygındır. Ancak bazı fiillerin (sein/haben/werden/Modalverben) präteritum kullanımları daha yaygındır.

Yazili/resmi̇ di̇lde: Präteritum

Präteritum’u özellikle Edebiyat, gazete küpürleri gibi yazılı dilinde ve medya dilinde, resmi konuşma dilinde kullanmak oldukça yaygındır.

Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Träumen erwachte, fand er sich in seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt. Er lag auf seinem panzerartig harten Rücken und sah, wenn er den Kopf ein wenig hob […]
(Anfang von Kafkas “Die Verwandlung”)

Gregor Samsa bir sabah rahatsız edici rüyalardan uyandığında kendisini devasa bir böceğe dönüşmüş bir halde buldu. Panzerimsi sert sırtının üzerinde uzanıyordu. Kafasını birazcık kaldırdığı an gördü ki… “ […]
(Kafka’nın Dönüşüm’ünün giriş kısmı)

Haberlerde bazen karışık zaman formlarının kullanıldığı da görülür. Bazı fiiller Perfekt, bazıları ise Präteritum ile kullanılır.

Özet: Yazılı ve resmi dilde Präteritum zaman kalıbını kullanabilirsiniz.

Kesin Perfekt kullanmanız gereken yerler

Sadece bir durumda Perfekt zaman kalıbının yerine Präteritum kullanılamaz: şimdiki zamanda kısa bir zaman önce olan bir olaydan söz ederken sadece ama sadece Perfekt kullanılır.

Schau mal, es hat geregnet (nicht: *regnete). Die Straßen sind ganz nass.
Baksana, yağmur yağmış. Sokaklar sırılsıklam.

Kesin Präteritum kullanılması gereken yerler

Kesin bir şekilde sadece Präteritum kullanmanız gereken durumlar oldukça nadirdir. Sadece Präteritum ile kullanılabilen 4 adet edatlı fiil (Verben mit Präpositionen) ve fiil + Infinitiv +zu yapısı vardır. Bunlar:

drohen zu (… tehlikesinde olmak):  
Die Mauer drohte einzustürzen.
Duvar yıkılma tehlikesi altındaydı.

pflegen zu (-e alışık olmak): 
Mein Großvater pflegte nach dem Essen spazieren zu gehen.
Büyükbabam yemekten sonra yürüyüşe giderdi.

scheinen zu (-mış gibi görünmek): 
Das Essen schien ihm zu schmecken.
Yemek onun hoşuna gitmiş gibi görünüyordu.

stammen aus (-dan türemek): 
Mein Großvater stammte aus Kolumbien.
Büyükbabamın kökeni Kolombiya’ya dayanırdı.

Bu listedeki ilk 3 fiil ,, infinitiv mit zu ” yapısı olmadan da kullanılabilir ancak bu durumda bu fiiller farklı bir anlama kavuşur. Bu kullanım ile birlikte bu kalıplar Perfekt ile de kullanılabilir.

drohen (tehdit etmek)
Er hat mir gedroht.
O beni tehdit etti.

pflegen (birisiyle ilgilenmek)
Ich habe meinen kranken Großvater gepflegt.
Hasta büyükbabamla ilgilendim.

scheinen (ışıldamak)
Gestern hat die Sonne geschienen.
Dün güneş ışıldadı.

Bir diğer alt başlıkta bu gibi diğer fiillere değinilmiştir (wörtliche vs. übertragene Bedeutung).

Finden, laufen, geben, gehen ve scheinen

Bir önceki alt başlıkta gördüğümüz gibi, bu 3 fiilde hangi kalıbı kullanacağımız, fiilin hangi anlamıyla kullanıldığına göre değişir. Bu fiiller temel anlamlarıyla (mecaz anlam kullanmaksızın) kullanılınca Perfekt zamanı tercih edilir. Ancak mecaz anlamda kullanım söz konusu olunca Präteritum ile kullanılırlar. Finden ve geben fiillerinin mecaz anlamlarıyla kullanımlarında Perfekt zamanı çok sık görülmez. Gehen ve scheinen fiillerine gelince, bu fiiller mecaz anlamda kullanılınca hiçbir surette Perfekt ile kullanılamazlar.

1. finden (fiziksel bir objeyi bulmak / fikir beyan etmek)
   
   Sie hat nach langem Suchen ihren Schlüssen gefunden.
   Uzunca bir arayıştan sonra anahtarını buldu.
   
   Ich fand den Film gar nicht gut.
   Filmi hiç iyi bulmadım.
   
2. laufen (yürümek / gitmek, geçmek – sınav için vb.)
   Er ist nach Hause gelaufen.
   Eve yürüdü.
   
   Wie lief die Prüfung gestern?
   Dünkü sınav nasıl geçti?
   
3. geben (birine birşey vermek / birşeyin var olması)
   
   Er hat mir den Schlüssel gegeben.
   O bana anahtarı verdi.
   
   Es gab leider viele Probleme. (es gibt = var)
   Maalesef çok sorun vardı.
   
4. gehen (bir yere gitmek / mümkün ya da birşey hakkında olmak)
   
   Er ist gestern einkaufen gegangen.
   O dün alışverişe gitti.
   
   Ich konnte nicht kommen. Es ging leider nicht.
   Dün gelemedim. Münkün değildi.
   
   Im Meeting ging es um das neue Projekt.
   Toplantı yeni proje hakkındaydı.
   
5. scheinen (parlamak / -mış gibi görünmek)
   
   Gestern hat die Sonne geschienen.
   Dün güneş parladı.
   
   Er schien das nicht gewusst zu haben.
   Bunu bilmiyormuş gibi görünüyordu.

Bölgesel farkliliklar

Präteritum, Almanya’nın kuzeyinde hem yazı hem de konuşma dilinde, Präteritum’un artık neredeyse kaybolduğu güney bölgelerine göre daha sık kullanılır.

Präteritum: düzenli̇ fiiller

Düzenli fiillerin Präteritum formları, fiilin köküne -te , -test , -te , -ten , -tet , -ten ekleri eklenerek elde edilir. Fiil kökü nasıl bulunur diyecek olursanız: Fiilden -en/-n ekini silince elinizde kalan parçaya fiil kökü (Verbstamm) denir: machen ► mach-
“-ten” veya “-den” ile biten fiiller araya ekstra bir -e harfi alır. Bu, telaffuzu kolaylaştırır.

Düzensi̇z Präteritum formlari

Muhtemelen tahmin etmişsinizdir: Präteritum’da da bir takım düzensiz fiil vardır. Çoğu düzensiz fiilde, fiil kökünde ses değişimi meydana gelir, 1. ve 3. tekil şahıslar için de şahıs eki kullanılmaz (ör. gehen). Bazı fiiller ise ses değişimine uğrar ancak şahıs eklerinde bir eksilme görülmez (ör. denken). Bu kategoriye Mischverben denir.

En önemli Misschverben: Können, müssen, mögen, dürfen, wissen, brennen, bringen, denken, haben, nennen, laufen.

*Bu gruplar ve sınıflandırmalar hakkında daha fazla bilgiye bu siteden ulaşabilirsin.

Präteritum’da en çok kullanilan en önemli̇ fiiller li̇stesi̇

Aşağıdaki fiiller – günlük dilde de – sıkça Präteritum’da kullanılır:

1) sein, haben, werden
2) Modalverben
3) pozisyon belirten fiiller (liegen, stehen, sitzen, hängen)
4) bazı diğer fiiller (tablo aşağıda)

Bu fiilleri ve formları iyice öğrenmeye çalışmalısın. Geriye kalan fiillerin Präteritum halleri oldukça nadirdir, çünkü bunlar sadece resmi yazı dilinde kullanılır.

A2 seviyesi için yukarıdaki 1 ve 2 numaralı grupları bilmek yeterlidir. B1 seviyesi için 3 numaralı gruptaki fiilleri öğrenmeni öneririm. B2 seviyesinden itibaren artık 4 numaralı grubu da radarına alabilirsin. C1/C2 seviyesindeki öğrenciler tüm fiillerin Präteritum hallerini öğrenmeyi deneyebilirler. Özellikle çok resmi olan yazılı dile hakim olmak isteyenler bu fiilleri öğrenebilir. En önemli düzensiz fiilleri aşağıdaki tabloda bulabilirsin.

Lütfen bu tablonun düzenli ve düzensiz formları içinde bulundurduğuna dikkat et.

Infinitiv	Vokalwechsel im Präsens	Türksche Übersetzung	Präteritum	Partizip 2 +Hilfsverb
1)
sein	düzensiz!	olmak	war	ist gewesen
haben	düzensiz!	sahip olmak	hatte	hat gehabt
werden	düzensiz!	olmak, haline gelmek	wurde	ist (ge)worden
2)
dürfen	düzensiz!	-mek için izni olmak	durfte	hat gedurft
können	düzensiz!	-e/-a bilmek	konnte	hat gekonnt
mögen	düzensiz!	sevmek, istemek	mochte	hat gemocht
müssen	düzensiz!	-mek zorunda olmak	musste	hat gemusst
sollen	düzensiz!	-meli/malı, gerekmek	sollte	hat gesollt
wollen	düzensiz!	istemek	wollte	hat gewollt
3)
liegen		yatmak	lag	hat gelegen
hängen		asılı olmak	hing	hat gehangen
sitzen		oturmak	saß	hat gesessen
stehen		(ayakta) durmak	stand	hat gestanden
4)
bleiben		kalmak	blieb	ist geblieben
brauchen		ihtiyacı olmak -e	brauchte	hat gebraucht
denken		düşünmek	dachte	hat gedacht
finden		bulmak	fand	hat gefunden
geben	e -> i	vermek	gab	hat gegeben
gehen		gitmek	ging	ist gegangen
halten	a -> ä	tutmak	hielt	hat gehalten
kennen		tanımak	kannte	hat gekannt
kommen		gelmek	kam	ist gekommen
laufen	a -> ä	yürümek	lief	ist gelaufen
meinen		sanmak	meinte	hat gemeint
sagen		söylemek	sagte	hat gesagt
wissen	ich weiß du weißt er weiß	bilmek	wusste	hat gewusst

Düzensi̇z Präteritum formlarinin li̇stesi̇

Burada düzensiz Präteritum formlarının bir listesini bulabilirsin. Bir önceki kısımda sana konuşma almancasında da kullanılan fiilleri gösterdim. Bu konu sana hala zor geliyorsa son tabloya konsantre olmanı tavsiye ederim.

C1-C2 seviyesindekiler yazı dili için daha çok Präteritum formuna ihtiyaç duyabilirler. Bu durumda aşağıdaki tabloyu inceleyebilirsin:

Infinitiv	Vokalwechsel im Präsens	Türkische Übersetzung	Präteritum	Partizip 2 +Hilfsverb
backen	(a -> ä)	fırında pişirmek	backte, (buk)	hat gebacken
befehlen	e -> ie	emretmek	befahl	hat befohlen
beginnen		başlamak	begann	hat begonnen
beißen		ısırmak	biss	hat gebissen
bieten		sunmak	bot	hat geboten
bitten		rica etmek	bat	hat gebeten
braten	a -> ä	kızartmak	briet	hat gebraten
brennen		yanmak	brannte	hat gebrannt
bringen		getirmek	brachte	hat gebacht
denken		düşünmek	dachte	hat gedacht
empfehlen	e -> ie	tavsiye etmek	empfahl	hat empfohlen
essen	e -> i	yemek	aß	hat gegessen
fahren	a -> ä	sürmek; gitmek	fuhr	ist gefahren
fangen	a -> ä	yakalamak	fing	hat gefangen
fliegen		uçmak	flog	ist geflogen
geben	e -> i	vermek	gab	hat gegeben
gehen		gitmek	ging	ist gegangen
genießen		zevkini çıkarmak	genoss	hat genossen
gewinnen		kazanmak	gewann	hat gewonnen
haben	düzensiz!	sahip olmak	hatte	hat gehabt
halten	a -> ä	tutmak	hielt	hat gehalten
heißen		“adı … olmak”	hieß	hat geheißen
helfen	e -> i	yardım etmek	half	hat geholfen
kennen		tanımak	kannte	hat gekannt
kommen		gelmek	kam	ist gekommen
lassen	a -> ä	bırakmak	ließ	hat gelassen hat [Inf.] lassen
laufen	a -> ä	yürümek	lief	ist gelaufen
leiden		acı çekmek	litt	hat gelitten
leihen		ödünç vermek/almak	lieh	hat geliehen
lesen	e -> ie	okumak	las	hat gelesen
liegen		yatmak	lag	hat gelegen
lügen		yalan söylemek	log	hat gelogen
nehmen	ehm -> imm	almak	nahm	hat genommen
nennen		adını vermek	nannte	hat genannt
raten	a -> ä	tahmin etmek	riet	hat geraten
rennen		koşmak	rannte	ist gerannt
rufen		seslenmek	rief	hat gerufen
scheinen		görünmek; ışıldamak	schien	hat geschienen
schießen		vurmak	schoss	hat geschossen
schlafen	a -> ä	uyumak	schlief	hat geschlafen
schließen		kapatmak	schloss	hat geschlossen
schneiden		kesmek	schnitt	hat geschnitten
schreiben		yazmak	schrieb	hat geschrieben
schreien		bağırmak	schrie	hat geschrien
schwimmen		yüzmek	schwamm	hat/ist geschwommen
sehen	e -> ie	görmek	sah	hat gesehen
sein	düzensiz!	olmak	war	ist gewesen
singen		şarkı söylemek	sang	hat gesungen
sitzen		oturmak	saß	hat gesessen
sprechen	e -> i	konuşmak	sprach	hat gesprochen
stehen		(ayakta) durmak	stand	hat gestanden
stehlen	e -> ie	çalmak	stahl	hat gestohlen
steigen		inmek, çıkmak	stieg	ist gestiegen
sterben	e -> i	ölmek	starb	ist gestorben
streiten		kavga etmek	stritt	hat gestritten
tragen	a -> ä	taşımak; giymek	trug	hat getragen
treffen	e -> i	buluşmak	traf	hat getroffen
treiben		yazmak	trieb	hat getrieben
trinken		içmek	trank	hat getrunken
tun		yapmak	tat	hat getan
vergessen	e -> i	unutmak	vergaß	hat vergessen
verlieren		kaybetmek	verlor	hat verloren
wachsen	a -> ä	büyümek	wuchs	ist gewachsen
waschen	a -> ä	yıkamak	wusch	hat gewaschen
werden	düzensiz!	olmak, haline gelmek	wurde	ist geworden ist [Part. 2] worden
werfen	e -> i	atmak	warf	hat geworfen
wissen	düzensiz!	bilmek	wusste	hat gewusst
ziehen		çekmek	zog	hat gezogen ist gezogen (move)
zwingen		zorlamak	zwang	hat gezwungen

Özet

• Çoğu fiili günlük Almancada Perfekt ile kullanabilirsin
  
• istisnalar haben/sein/werden, Modalverben ve bir avuç bazı fiil konuşma dilinde de Präteritum ile kullanılır.
  
• Çok resmi bir almanca kullanman gerekiyorsa Präteritum kullan.
  
• Düzenli fiillerde fiil köküne -te , -test , -te , -ten , -tet , -ten ekle (machen > machte).
  
• Ses değişimine uğrayan birçok düzensiz fiil vardır. Bu fiillerin çoğu 1. ve 3. tekil şahıs eki almazlar (gehen > ich ging, du gingst, er ging…).

Präteritum: Çok sorulan sorular

İlgili: Almancanın en önemli geçmiş zamanı olan Perfekt’in yapısında kullanılan Partizip 2 hakkındaki makalemi oku: Partizip 2 : yapısı ve kullanımı

Vielen Dank an Uğur Can Tekdemir für die Übersetzung ins Türkische!